Orta Çağ’da Anadolu toprakları üzerinde yükselen Anadolu Selçuklu Devleti, bölgenin siyasi, kültürel ve ekonomik tarihinde derin izler bırakmıştır. Bu devlet, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından kurulmuş ve zamanla bağımsız bir güç haline gelmiştir. Anadolu’nun fethi, feodal yapılanmalar, ticaretin ve sanayinin gelişimi, Haçlı Seferleri ve Bizans ile olan mücadeleler, Anadolu Selçuklu Devleti’nin tarihini şekillendiren önemli unsurlardır. Devletin kuruluşundan yıkılışına kadar olan süreçte yaşanan önemli olaylar ve bu olayların Anadolu tarihi üzerindeki etkilerini ele alalım.
Anadolu Selçuklu Devleti (1077-1308): Tarihsel Gelişimi ve Önemli Olaylar
Kuruluş ve İlk Dönemler
- Kuruluş: Anadolu Selçuklu Devleti, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik’te kuruldu. Süleyman Şah, Anadolu’nun fethiyle görevlendirilen önemli komutanlardandı.
- Bağımsızlık Arayışları ve Genişleme: Devlet güçlendikçe bağımsızlık istekleri arttı. Güneyde, Çukurova ve Antakya bölgelerini Ermenilerden ele geçirdiler.
- Suriye Mücadelesi: Melikşah’ın kardeşi Tutuş ile Suriye’de girişilen savaş kaybedildi.
I. Kılıç Arslan Dönemi
- Anadolu’da Birlik: I. Kılıç Arslan, babasının yerine geçerek Anadolu’da birliği sağladı. Bizans’ın tahrikleri sonucu Çaka Beyi’ni öldürttü.
- Haçlı Seferleri ve Taktikler: Haçlı ordularının ilerlemesi karşısında İznik’i savunamayacağını anlayıp merkezi Konya’ya taşıdı. I. Haçlı Seferi’nde vur-kaç taktiği uygulayarak Haçlı ordularına önemli kayıplar verdirdi.
- Danişmentlilerle İş Birliği: Danişmentliler ile birlikte Haçlılara karşı savaşmış, ancak Anadolu’daki ilerleyişlerini durduramamıştır.
I. Kılıç Arslan’ın Sonu ve I. Mesud Dönemi
- Büyük Selçuklu Hayalleri: I. Kılıç Arslan, Kayseri ve Ankara’yı Bizans’tan aldıktan sonra güneye yöneldi, Çavlı ile Habur Irmağı’nda savaşırken boğularak öldü.
- II. Haçlı Seferi ve Türk Birliği: I. Mesud döneminde, II. Haçlı Seferi başladı ve oğlu II. Kılıç Arslan ile birlikte bu seferleri önledi. Haçlılar, Anadolu’yu geçemeyeceklerini anladılar.
- Alman ve Fransız Ordularına Karşı Zaferler: Türk birliği yeniden sağlandı ve Alman ve Fransız orduları mağlup edildi.
- Ekonomik Gelişmeler: İlk bakır para bu dönemde basıldı.
II. Kılıç Arslan Dönemi
- Danişmentlilerin Sonu: II. Kılıç Arslan, Danişmentlileri ortadan kaldırdı.
- Bizans’ın Anadolu Hamleleri: Anadolu’yu Haçlı ordularıyla alamayacağını anlayan Bizans İmparatoru, kendi ordularıyla Anadolu’ya yürüdü.
Miryakefalon Savaşı (1176) ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin Tarihi
Miryakefalon Savaşı’nın Nedenleri ve Sonuçları
- Nedeni: Haçlı seferlerinin Anadolu Selçuklu Devleti’ni zayıflatmasını fırsat bilen Bizans İmparatorluğu, Türkleri Anadolu’dan atma çabasına girdi.
- Sonucu: Savaş, Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlandı.
- Önemi: Bu zaferle Bizans’ın Anadolu’yu geri alma ümitleri sona erdi ve Anadolu’nun bir Türk yurdu olduğu kesinleşti.
- Ekonomik Gelişme: Savaştan sonra ilk kez altın ve gümüş paranın kullanılması, ekonomik hayatın canlılığını gösterdi.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
- Anadolu Selçuklu Devleti, I. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında genişleme sürecine girdi.
- Antalya ele geçirildi ve ticari ilişkiler kuruldu.
I. İzzettin Keykavus’un Taht Mücadelesi ve Yönetimi
- Taht mücadelesini kazanan I. İzzettin Keykavus, Kıbrıs ile ticari anlaşmalar yaptı, Sinop ve Kastamonu’yu alarak limanı geliştirdi ve Karadeniz ticaretini canlandırdı.
I. Alaaddin Keykubad’ın Parlak Dönemi
- I. Alaaddin Keykubad dönemi, Anadolu Selçuklularının en parlak dönemi olarak kabul edilir. a) Mengücek beyliği sona erdirilerek birlik sağlandı. b) Devlet en geniş sınırlarına ulaştı. c) Alanya alınarak tersane kuruldu ve denizciliğe önem verildi. d) Anadolu’da ticaret gelişti. e) Moğol Tehlikesine karşı şehirler onarıldı ve Eyyübilerle anlaşma yapıldı. f) Batı ve Akdeniz kıyılarına Türkmenler yerleştirildi. Osmanlı Kayı boyu Söğüt ve Domaniç’e yerleştirildi. g) Yeni yollar inşa edildi, kervansaraylar ve güvenlik merkezleri kuruldu.
Moğol Tehdidi ve Yassıçimen Savaşı
- 1230 yılında, Moğol tehlikesine karşı Harsemşahlarla ittifak kurulmak istendi ancak, Harzemşahlar Anadolu’ya girerek Ahlat’ı tahrip etti. Yassıçimen Savaşı’nda I. Alaaddin Keykubad, Celalettin Harzemşahı yendi.
Devletin Zayıflama Dönemi
- I. Alaaddin Keykubad’ın ölümüyle devlet zayıfladı ve parlak dönem sona erdi.
- II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Anadolu Selçukluları dağılma dönemine girdi.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin Dağılma Nedenleri ve Kösedağ Savaşı
Dağılma Nedenleri
- II. Gıyaseddin Keyhusrev’in Yönetimi: II. Gıyaseddin Keyhusrev, babası kadar yetenekli bir lider olamadı.
- Yönetimde Vezirin Etkisi: Vezir, yönetimde etkin rol oynayarak bazı güçlü komutanları öldürttü veya görevden uzaklaştırdı.
- Harzem Beylerine Yaklaşım: Harzem beylerine iyi davranılmaması ve doğunun Moğollara açık hale gelmesi.
- Sosyal ve Ekonomik Sorunlar: Doğuda sosyal ve ekonomik nedenlerle çıkan ayaklanmalar, özellikle Baba İshak Ayaklanması orduları yıprattı.
- Savunma Eksiklikleri: Kalelerin onarılmaması ve şehirlerin tahkim edilmemesi.
- Moğol İstilası: Yukarıdaki gelişmeleri fırsat bilen Moğollar, Anadolu’ya girdi.
- Baba İshak Ayaklanması: Kösedağ Savaşı öncesinde başlayan ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerine yayılan önemli bir ayaklanma.
Kösedağ Savaşı (1243)
- Nedeni: Moğolların Anadolu’yu ele geçirme amacı.
- Sonuçları: a) Anadolu Selçukluları, Sivas yakınlarında Kösedağ’da yapılan savaşı kaybetti. b) Anadolu, Moğol egemenliğine girdi. c) Anadolu Selçuklu Devleti dağılmaya başladı.
- Savaş Sonrası: Devletin başına Moğollar tarafından kukla sultanlar getirildi, taht mücadeleleri başladı ve Anadolu tamamen Moğol hakimiyetine girdi.
II. Mesud’un Ölümü ve Yeni Dönem
- II. Mesud’un ölümü ile devlet tamamen yıkıldı ve Anadolu Türk Beylikleri dönemi başladı.
Anadolu Selçukluları Döneminde Sosyal ve Ekonomik Gelişmeler
- Ahi Teşkilatı: Esnaf örgütleri olan Ahiler kuruldu ve ticaret hayatına önemli katkılarda bulundu.
- Sosyal Tesisler: İmarethaneler, Zaviyeler, Hanlar ve Kervansaraylar gibi sosyal tesisler kuruldu. Şifahaneler sağlık hizmetleri sağladı. Bu tesislerin masrafları vakıflar aracılığıyla karşılandı.