Kırımlı Aziz Bey Kimdir? Yaşamı ve İnsanlığa Katkıları Nelerdir?
Kırımlı Aziz Bey, gerçek adıyla Aziz İdris (1840, İstanbul – 1878, İstanbul), tanınmış bir Osmanlı hekimidir. Aziz Bey, Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’nin kurulmasına önemli katkılarda bulunmuş ve Tıbbiye’de eğitim dilinin Türkçe olarak belirlenmesini sağlamıştır.
Aziz Bey, Askeri Tıbbiye (Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane) eğitimini 1866 yılında kolağası rütbesiyle tamamlamış ve emraz-ı dahiliye (iç hastalıkları) alanında muallim muavinliği görevine atanmıştır. Kısa bir süre sonra, yeni kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’nin müdürlüğüne getirilmiştir. Bu kurumda, Aziz Bey emraz-ı umumiye (genel hastalıklar), hikmet-i tabiiye (fizik), kimya-yı tıbbi (tıp kimyası) ve emraz-ı dahiliye derslerini vermekteydi. Ayrıca, Aziz Bey’in kurucu üyeleri arasında yer aldığı Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye’de 1873 yılında genel sekreterlik, bir yıl sonra ise başkanlık görevine seçilmiştir. 1877 yılında ise Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin (günümüzdeki Kızılay Derneği) başkanlığını üstlenmiştir.
Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’nin kuruluş aşamasında, Aziz Bey, Türkçe öğretimin başlatılması için büyük çaba sarf etti. Türkçe öğretim uygulamasının başarısını göstermesinin ardından, kuruluşundan itibaren Fransızca öğretim yürüten Askeri Tıbbiye’de de 1871 yılından itibaren eğitim dili Türkçe olarak değiştirildi.
Aziz Bey tarafından yazılan ders kitabı “Kimya-yı Tıbbî” (1868-71, 2 cilt), o döneme kadar Türkçe yazılmış en kapsamlı inorganik kimya kitabı olarak bilinir. Aziz Bey, Derviş Paşa’nın başlattığı çeviri hareketini “Kimya-yı Tıbbî” eseri ile bir adım daha ileriye taşımış ve kitaptaki tüm denklemleri Osmanlıca olarak ifade etmiştir. Kitabın 68 sayfalık giriş kısmı, Türkçe yazılmış en düzenli kimya tarihi çalışmasıdır. Eserin ilk cildi ametalleri, ikinci cildi ise metalleri ele alır.
Aziz Bey’in bir başka önemli çalışması ise “İlm-i Emraz-ı Umumiye” (1871) isimli kitabıdır. Bu kitap, hastalıkların tanımları, nedenleri, belirtileri ve tanı yöntemlerini işler. Ayrıca, kitapta ırklar, yetenekler, huy ve beceriler üzerine bilgiler de yer almaktadır. Kitabın “Feth-i Meyyit” adlı son bölümünde, otopsi teknikleri detaylı olarak açıklanmıştır.
Aziz Bey, P.H. Nysten’den esinlenerek arkadaşlarıyla birlikte “Lugat-ı Tıbbiye” (1873) adlı eseri çevirmiş ve bu çalışmayı Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye adına yayımlamıştır. Ayrıca, Aziz Bey’in “Mecmua-i Fiinun” adlı dergide yayımlanmış yazıları da bulunmaktadır.
